kimlik özellikleri
Cinsel anlamda kimliÄŸimizi belirleyen birkaç farklı özellik vardır. Bunlar, doÄŸumda atanan cinsiyet, cinsiyet kimliÄŸi, cinsel yönelim ve cinsiyet ifadesidir.
Bu kavramlar ve deneyimleniÅŸleri yeni olmasa da, bazı alanlarda daha yakın zamanda tartışılmaya baÅŸlanmıştır. Yanlış bilgileri ortadan kaldırmak ve aklındaki soruları cevaplamak için bu kavramların açıklamalarına göz atabilirsin.
doÄŸumda atanan cinsiyet
DoÄŸumda atanan cinsiyet ya da atanmış cinsiyet, doÄŸumda ya da öncesinde, bebeÄŸin dış genitallerine (cinsel organlarına) bakılarak belirlenen cinsiyettir.
Sadece kadın ve erkek cinsiyetlerinin var olduÄŸunu varsayan düÅŸünceye ikili cinsiyet sistemi denir. Bu sisteme göre vulva ile doÄŸan bir bebeÄŸe kız, penis ile doÄŸan bir bebeÄŸe oÄŸlan cinsiyeti atanır. Buna biyolojik cinsiyet denmemesinin sebebi, atamanın sadece dış genitallere bakılarak yapılmasıdır. Ä°nsan biyolojisinden cinsiyet özelliklerini belirleyen birkaç faktör vardır. Fakat herkes kendini ve cinsiyet kimliÄŸini atanmış cinsiyetine paralel ÅŸekilde tanımlamaz. Bir insanın cinsiyeti dış özelliklerine bakılarak ya da varsayımlarda bulunarak anlaşılamaz.
cinsiyet kimliÄŸi
Cinsiyet kimliği, insanın kendini ait hissettiği ve bağ kurduğu cinsiyettir.
​Cinsiyet kimliÄŸi, sadece beden ve fiziksel özellikler ile deÄŸil, psikolojik ve toplumsal boyutlar ile alakalıdır. Bu yüzden cinsiyet kimliÄŸi dışarıdan bakılarak ya da varsayımlarda bulunarak anlaşılamaz.
Cinsiyet kimliÄŸi, atanmış cinsiyet ile uyumlu hissedilebilir. ÖrneÄŸin, atanmış cinsiyeti kız olan bir insan kendini bu cinsiyete ait hissedebilir. Bu deneyimdeki insanlara cisgender veya natrans denir. Cinsiyet kimliÄŸinin atanmış cinsiyet ile uyumlu hissedilmemesi de mümkündür. ÖrneÄŸin, atanmış cinsiyeti oÄŸlan olan bir insan kendini öyle hissetmeyebilir. Trans, nonbinary (ikilik dışı), agender (cinsiyetsiz), gender fluid (akışkan cinsiyet) deneyimleri buna birer örnektir. Bir deneyim diÄŸerinden daha üstün, daha doÄŸal ya da daha normal deÄŸildir. Ä°nsanlar cinsiyet kimliklerini istedikleri ÅŸekilde tanımlamakta ve beyan etmekte özgürdür.
cinsiyet ifadesi
Cinsiyet ifadesi ya da toplumsal cinsiyet ifadesi, bir insanın cinsiyet kimliÄŸini dış dünyaya sergileme biçimidir. “Cinsiyet sunumu” olarak da tanımlanır.
KonuÅŸma tarzı, saç, kıyafetler, makyaj, aksesuarlar vb. cinsiyet ifadesini oluÅŸturabilir. Bu baÄŸlamda genelde karşımıza çıkan kavramlar feminen, maskülen ve androjendir.
Cinsiyet ifadeleri, ikili cinsiyet sisteminde feminen ve maskülen olarak ayrılır. Fakat cinsiyet ifadeleri bu iki kategoriye sıkıştırılamayacak kadar çok çeÅŸitlidir. Cinsiyet kimliÄŸi ile cinsiyet ifadesi her zaman paralel olmaz. ÖrneÄŸin, cinsiyet kimliÄŸi kadın olan bir insan dış dünyaya kendini feminen olduÄŸu varsayılan sunumlarla sergilemek zorunda deÄŸildir. EÅŸyaların, kıyafetlerin, renklerin ve tarzların bir cinsiyeti yoktur. Ä°nsanlar cinsiyetlerini istedikleri gibi yaÅŸamak ve sergilemekte özgürdür.
cinsel yönelim
Bir kiÅŸinin cinsel yönelimi, kime duygusal, romantik veya cinsel çekim hissettiÄŸi tanımlar.
Cinsel yönelimin nasıl oluÅŸtuÄŸuna dair çok teori olsa da, en güncel araÅŸtırmalar ve deneyimler, cinsel yönelimin doÄŸuÅŸtan gelen özelliklerden biri olduÄŸu, ve yapı gereÄŸi akışkan ve deÄŸiÅŸken olabileceÄŸini gösterir.
-
Heteroseksüel: Kendi cinsiyet kimliÄŸinden farklı cinsiyetteki bir kiÅŸiye çekim hisseden insanlar için kullanılır. ÖrneÄŸin, bir erkeÄŸin kadınlardan hoÅŸlanması gibi.
-
EÅŸcinsel: Kendi cinsiyet kimliÄŸinden insanlara karşı çekim hissedenler için kullanılır.
-
Lezbiyen: Kadınlara karşı duygusal, romantik veya cinsel çekim hisseden kadınları tanımlar. LGBTIQ+ kısaltmasındaki L harfinin karşılığıdır.
-
Gey: Erkeklere karşı duygusal, romantik veya cinsel çekim hisseden erkekleri tanımlar. LGBTIQ+ kısaltmasındaki G harfinin karşılığıdır.
-
Biseksüel: Birden fazla cinsiyete duygusal, romantik veya cinsel çekim hisseden insanları tanımlar. LGBTIQ+ kısaltmasındaki B harfinin karşılığıdır. Panseksüel ve poliseksüelleri de kapsayan bir ÅŸemsiye kavram olarak da kullanılır.
-
Aseksüel: Hiçbir cinsiyete karşı fiziksel veya cinsel çekim hissetmeyen veya belli cinsiyetlere sadece duygusal çekim hisseden insanlar için kullanılır.
-
Aromantik: Hiçbir cinsiyete karşı duygusal veya romantik çekim hissetmeyen insanlar için kullanılır. Aromantiklik bir spektrum olup, pratikte insandan insana deÄŸiÅŸiklik gösterebilir. Åžemsiye kavramdır.
-
Sorgulayan (Questioning): Cinsel yönelimine veya cinsiyet kimliÄŸine tam olarak karar verememiÅŸ, bu konuda kendini sorgulayan insanlara denir. LGBTIQ+ kısaltmasındaki Q harfinin karşılıklarından biridir; Q aynı zamanda Queer’i ifade eder.
-
Queer: Türkçe “kuir” olarak da kullanılır. Genelde heteroseksüel olmayan insanların kimliklerini ve çeÅŸitli sosyal veya politik duruÅŸlarını tanımlamak için kullanabildikleri bir ÅŸemsiye kavramdır. Cisgender olmayanlar da zaman zaman kendilerini queer olarak tanımlayabilir. Önceleri Ä°ngilizce’de eÅŸcinselleri aÅŸağılamak için kullanılan queer kelimesi, 1980’li yıllardan itibaren bu anlamı bozacak ÅŸekilde LGBTÄ°+’lar tarafından sahiplenilmiÅŸtir. Günümüzde queer, heteronormativiteye karşı çıkan; cinsiyet kimliÄŸi, cinsel yönelim ve cinsiyet ifadelerinin çeÅŸitliliÄŸini ve akışkanlığını temsil eden teori, kimlik ve siyasetler bütünüdür.
toplumsal cinsiyet
Toplumsal cinsiyet, cinsiyetin sosyal, toplumsal ve politik boyutlarından bağımsız düÅŸünülemeyeceÄŸini vurgular.
Bu kavram, atanmış cinsiyetlerine göre insanlara yüklenen duygu, düÅŸünce ve davranış kalıplarını, beklentileri, sorumlulukları ve rolleri kapsar. ÖrneÄŸin, birçok toplumda pembe rengin kızlara, mavi rengin oÄŸlanlara yakıştığı; kadınların duygusal ve zayıf, erkeklerin duygusuz ve güçlü olduÄŸu; kadınların ev içi rollere ve çocuk bakımına erkeklerden daha uygun olduÄŸu düÅŸünülür. Toplumsal cinsiyet çalışmaları bunların doÄŸuÅŸtan gelmediÄŸini, sonradan öÄŸrenildiÄŸini ve öÄŸretildiÄŸini gösterir. Bu varsayımlar, hayatın birçok düzeyinde cinsiyet eÅŸitsizliÄŸi yaratarak, insanların barınma, eÄŸitim, iÅŸ, cinsellik gibi alanlarda ayrımcılığa maruz bırakılmalarına sebep olabilir.​
açılmak
Açılmak, LGBTÄ°+’ların kendi istekleri ile cinsiyet kimliÄŸi ve/veya cinsel yönelimlerini istedikleri insanlarla paylaÅŸmasını tanımlar.
Açılma tek seferde ve tek bir insana karşı ya da birçok seferde ve birçok insana karşı olabilir. Açılmak bir tercihtir, zorunluluk deÄŸildir ve kiÅŸinin onayı olmadan gerçekleÅŸtirilemez. Bazı insanlar için açılmak önemli ve gerekliyken, bazıları böyle hissetmeyebilir. Bazı insanlar açıldıklarında olumlu tepkilerle karşılaşırken, bazılarının durumu böyle olmayabilir. Bazı insanlar yalnızca belli çevre veya insanlara açık olmayı uygun ya da güvenli bulurken, bazıları herkese açık olmak isteyebilir. Açılma deneyimleri birbirinden farklıdır.
Açılmak, heteronormatif ve cisnormatif toplumların yarattığı bir durumdur. Aksi söylenmediÄŸi sürece her insanın cisgender ve heteroseksüel olduÄŸunu varsaymak, insanların kimliklerini açık bir ÅŸekilde yaÅŸamalarını ve ifade etmelerini zorlaÅŸtırır. Ä°steyen her insanın kimliÄŸini açık, güvenli ve rahat bir ÅŸekilde yaÅŸama hakkı vardır.