PrEP ve PEP 💊
nedir, nasıl kullanılır, kimler kullanabilir?
18 yaşından büyük olduğumu beyan ediyorum. Yasal uyarı metnini okumak için tıklayınız.
Rutin test yaptırmak, partnerli cinsel davranışlar öncesinde PrEP kullanmak; cinsel davranışlar sırasında prezervatif ve oral bariyer gibi korunma yöntemlerini kullanmak ve cinsel davranışlar sonrasında ise PEP kullanmak HIV ve diğer cinsel yolla aktarılabilen enfeksiyonların geçişini engellemeye yardımcı olur. Bu sayımızda PrEP ve PEP’e detaylı şekilde bakıyoruz.
PrEP - temas öncesi koruma
nedir?
PrEP veya Temas Öncesi Koruma olarak bilinen yöntem, HIV’le yaşamayan ama HIV’le karşılaşma ihtimalini artıran cinsel davranışlar deneyimleyen kişilerin kullandıkları bir HIV önleme yöntemidir. Bu ilaç, vücut HIV’le karşılaştığında virüsün hücrelere yerleşmesini ve çoğalmasını engeller. Böylece HIV aktarım ihtimalini %100’e kadar azaltır. Ancak doktor kontrolleri ve danışmanlığı olmadan doğrudan PrEP kullanılmamalıdır.
kimler kullanabilir?
HIV negatifsen ve HIV aktarım ihtimali olan davranışlar deneyimliyorsan PrEP seni koruyabilir. Spesifik olarak,
Anal veya vajinal ilişkiler sırasında her zaman prezervatif kullanmayanlar,
Temiz iğne kullanmadan ve/veya ortak enjeksiyon yapanlar,
Tedavisini düzenli sürdürmeyen HIV pozitif cinsel partneri olanlar,
Son dönemde cinsel yolla aktarılabilen bir enfeksiyon (özellikle sifiliz veya anal enfeksiyon) deneyimleyenler,
Son zamanlarda PEP (Temas Sonrası Korunma) kullanmış olanlar,
Seks oyuncaklarını partnerleriyle ortak kullananlarn PrEP kullanımı için uygun olabilirler.
kimlerin kullanması gerekmez?
Cinsel temaslarında düzenli olarak doğru şekilde prezervatif kullananlar,
HIV pozitif olup düzenli tedavi sayesinde virüs yükü düşük yani “Belirlenemeyen” durumda olan ve bu sayede HIV aktarım ihtimali bulunmayan partneri olanlar ve
Sadece oral seks, el ile uyarma gibi HIV aktarım ihtimali daha düşük olan cinsel temaslar deneyimleyenlerin PrEP kullanmaya ihtiyacı olmayabilir.
nasıl kullanılır?
💊 Önceden plan yap: PrEP son dakikada alınacak bir ilaç değildir. Cinsel temastan önce uzman bir enfeksiyon doktoru ile birlikte düşünülmeli ve planlanmalıdır.
🧪 Test yaptır: PrEP sadece HIV negatif kişiler içindir. Başlamadan önce mutlaka HIV testi yaptırmalı ve bu yönteme uygun olup olmadığını öğrenmelisin.
👩⚕️ Bir uzmana danış: PrEP doktor gözetiminde kullanılmalıdır. Genellikle her 3 ayda bir kontrol ve HIV testi yapılması gerekir.
🏥 Eczaneden al: PrEP’i eczanelerde bulabilirsin. Türkiye’de bazı PrEP ilaçlarının satışı yoktur. Satışı olan PrEP ilaçları ise şu anda sosyal güvence kapsamında ücretsiz değildir. Yani doktor reçetesi bile olsa ücretini ödemen gerekir.
📘 Kullanım şeklini öğren: PrEP üç farklı şekilde kullanılabilir:
Günlük kullanım: Düzenli olarak her gün aynı saatte alınır.
Koruma sağlamak için genellikle ilk kullanımdan 7 gün sonra tam etki başlar.
Cinsel temastan sonra da en az 7 gün daha kullanılmaya devam edilmelidir.
İhtiyaca göre kullanım: Ne zaman cinsel temas yaşayacağını önceden biliyorsan PrEP’i şu şekilde de kullanabilirsin:
Cinsel temastan 2 ila 24 saat önce iki hap (çift doz)
İlk dozdan 24 saat sonra bir hap
Ertesi gün, yani ilk dozdan 48 saat sonra bir hap
Uzun etkili PrEP kullanımı: HIV önleme amaçlı bazı ilaçların enjeksiyon formu da vardır.
Her 2 ya da 6 ayda bir kalçadan kas içine enjeksiyon yapılarak ilaç uygulanır.
Düzenli yapıldığı sürece HIV’e karşı %100’e yakın bir önleme sağlar.
Türkiye’de uzun etkili PrEP ilaçları henüz onaylanmadığı için reçete edilmesi ya da satışı söz konusu değildir.
⏰ Dozlarını hatırlamak için rutin oluştur: Günlük kullanıyorsan alarm kurmak veya ajandana not almak işini kolaylaştırır. Ara sıra bir veya iki hapı unutmak genelde sorun yaratmaz. Ancak bir haftadan fazla ara verirsen tekrar korunma sağlanması için en az 7 gün boyunca düzenli kullanım gerekir. Eğer birden fazla gün üst üste cinsel ilişki olacaksa, her gün 1 hap (doz) alınmaya devam edilir. Cinsel ilişkiler bittiğinde, son ilişkiden sonra 2 gün (yani 2 doz daha) kullanılır.
🕊️ İstediğinde bırakabilirsin: Artık gerek duymadığını düşünüyorsan doktorunla da görüşerek PrEP’i bırakabilirsin. İleride tekrar ihtiyaç duyarsan uzmanla görüşerek PrEP’e tekrar başlayabilirsin.
PEP - temas sonrası koruma
nedir?
PEP veya Temas Sonrası Koruma olarak bilinen yöntemse, HIV aktarım ihtimali olan cinsel davranıştan sonra kullanılan acil bir korunma yöntemidir. PEP, HIV’in vücut hücrelerine tutunmasını ve çoğalmasını engeller. Bu ilaçlar, HIV tedavisinde kullanılan ilaçların bir kombinasyonudur ve 28 gün boyunca düzenli olarak alınır. Cinsel temastan sonra en geç 72 saat içinde kullanılmaya başlanması gerekir. PEP, düzenli bir korunma yöntemi değil, acil durumlarda başvurulan bir önlemdir.
kim kullanabilir?
PEP yalnızca HIV negatif veya HIV statüsü bilinmeyen kişiler için uygulanır. Spesifik olarak,
Korunmasız anal veya vajinal ilişki sırasında HIV aktarım ihtimali oluşanlar,
İğne veya enjeksiyon malzemesi paylaşanlar,
Cinsel şiddete maruz bırakılanlar,
HIV ile enfekte olduğu bilinen veya şüpheli bir kan ile iğne batmasıyla ve/veya kesi benzeri yollarla temas eden sağlık çalışanları PEP kullanmak için uygun olabilir.
nasıl kullanılır?
⚡️ Hızlı hareket et: PEP, HIV aktarım ihtimali olan temastan sonra en geç 72 saat içinde (tercihen ilk 2 saat içinde) başlanmalıdır. Ne kadar erken başlanırsa koruma etkisi o kadar güçlü olur.
🏥 Bir sağlık kuruluşuna git: Uzman bir enfeksiyon doktoruna giderek durumunu paylaş. PEP mutlaka bir uzman gözetiminde kullanılmalıdır ve kullanım süreci uzman tarafından izlenmelidir. Ayrıca, PEP’e başlamak için risk faktörlerinin gözden geçirilmesi, böbrek ve karaciğer fonksiyon testlerinin yapılması gerekir.
💊 Eczaneden al: PEP’i eczanelerde bulabilirsin. Türkiye’de PEP şu anda sosyal güvence kapsamında ücretsiz değildir. Yani doktor reçetesi bile olsa ücretini ödemen gerekir.
📅 28 gün boyunca düzenli kullan: PEP, tek seferlik ve bir aylık (28 günlük) bir ilaç tedavisidir.
Dozlarını atlama ve tedaviyi yarım bırakma, yoksa etkisi azalır.
Eğer bir dozu unuttuysan ve 24 saat içinde hatırladıysan hemen al.
İki hapı birden alarak telafi etmeye çalışma.
48 saatten fazla ilaç alınmadıysa tedavi sonlandırılır.
💬 Uzmana danış: Başka ilaçlar, vitaminler, bitkisel takviyeler veya tedaviler kullanıyorsan bunu mutlaka uzman doktora veya eczacıya söyle. Böylece ilaç etkileşim ihtimali önlenir.
🤕 Yan etkiler konusunda sabırlı ol: PEP bazen mide bulantısı, baş ağrısı veya yorgunluk gibi hafif yan etkilere neden olabilir. Genellikle birkaç gün içinde azalır. Rahatsız edici bir durum olursa ilacı bırakmadan önce bir uzman enfeksiyon doktoruna danış.
🧪 Test yaptır: PEP kullanmaya başlamadan önce ve tedavi bittikten sonra HIV testi yapılır. Ayrıca 3 ay ve 6 ay sonra da HIV testi ve cinsel yolla aktarılabilen enfeksiyon taraması önerilir.
🛡️ Korunmayı sürdür: PEP kullanırken cinsel temaslar sırasında prezervatif kullanmak önemlidir. Prezervatif ve kayganlaştırıcı kullanmak, HIV ve cinsel yolla aktarılabilen enfeksiyonlara karşı güvenli ve rahat bir korunma sağlar.
PrEP ve PEP ne değildir?
❌ HIV tedavisi değildir.
✅ PrEP ve PEP, HIV aktarımını önlemeye yarayan ilaçlardır. HIV ile yaşayanlarda virüsü tedavi etmek için değil, HIV negatif kişileri korumak için kullanılır.
❌ Cinsel yolla aktarılabilen bütün enfeksiyonlara ve planlanmayan gebeliklere karşı koruma sağlamaz.
✅ PrEP ve PEP, yalnızca HIV’e karşı etkilidir. Cinsel yolla aktarılabilen diğer enfeksiyonlardan ve planlanmayan gebeliklerden korunmak için prezervatif, oral bariyer ve doğum kontrol yöntemlerinin kullanımı önemlidir.
❌ Sadece erkekler veya LGBTİ+’lar tarafından kullanılmaz.
✅ PrEP ve PEP herkes için geçerli korunma yöntemleridir. HIV’in cinsiyetlere ve cinsel yönelimlere özgü bir aktarım yöntemi yoktur. Herkes, HIV ile enfekte olabilir. Bu nedenle cinsiyetten ve cinsel yönelimden bağımsız olarak HIV’le karşılaşma ihtimali olan herkes bu yöntemlerden yararlanabilir.
❌ Diğer korunma pratiklerinin yerine geçmez.
✅ PrEP ve PEP kullanmak bütün korunma yöntemleri ve pratiklerinin tamamen bırakılabileceği anlamına gelmez. Cinsel temaslarını güvenli bir şekilde yaşamak herkesin hakkı ve sorumluluğudur.
Bu içerik, tabukamu tarafından Pozitif Dayanışma danışmanlığında ve OKEY’in desteği ile hazırlanmıştır ve tabukamu’nun OKEY’in desteği ile hazırladığı 9 modüllük İnsan Cinselliği 101 eğitiminin bir parçasıdır.